|
Urfa Türkülerinde Geçen Yer (İl) İsimleri (1)
Arşivlerde, Urfa ya ait olan veyahut Urfalı Sanatçılar tarafından derlenen bir hayli türkü var.
Bu konuda bir hayli zengin bir coğrafyada yer alıyor Urfamız…
E nede olsa müziğin efendisi olan bir şehir bura…
Bakın bundan; 10-15 yıl önce yurtdışına kaçırılan ABD’ de Dallas Müzesinde bulunan ve geçen gün iade edilen Orfeus Mozaiği de, Urfa isminin, Mozaikle, Müzikle bir arada olduğunun belki de en büyük göstergesi…
Mozaikte Lir çalan ve etrafına vahşi hayvanları toplayan Orfeus betimlenmiş. Orfeus aynı zamanda Helenlerin (Yunan, Grek) müzik Tanrısıdır…
Kim bilir belki “Urfa” ismi Urfaos’dan Orfeos’dan bozulmuş şekli de olabilir.
Yanlış hatırlamıyorsam; A.B.Segal “Kutsal şehir Edessa” kitabında Urfa için böyle bir göndermede bulunuyor, Urfa ile Orfeus arasındaki bağlantıya bu şekilde yorumluyor.
Yine Abgar Krallık döneminde yaşayan, Urfalı Bar Daisan ve oğlu Harmoni ‘de (armoni) hem kendi dönemlerinden hem de sonrasında müziğin en güçlü temsilcileri olmuşlardır.
Hatta kiliseye müziği sokan ilk kişi Bardaisan gösterilmektedirler.
Daisan antik dönemdeki Karakoyun deresinin ismidir.
Bardaisan ismi Karakoyun deresinin efendisi anlamı taşımaktadır.
Her ikiside sayısız eser bırakmışlar, oğlu Armoni ise müziğe form getirmiş bir isimdir.
Yine; Urfa makamı ve Rehavi makamı da Urfa ya has makamlarıdır.
Reha; Urfa’nın eski ismi, Rehavi’de “Urfalı” demek…
Bağdadi, Şirazi, Dımeşki gibi…
Kısa bir girizgâhtan sonra şimdide Urfa Türkülerinde geçen, yer isimlerine il isimlerine kısaca bir göz atalım.
Mesela:
“Adanalı esmer olur yan bakar
Mersinliler çapkın olur can yakar”
Kaynak: Bakır Yurtsever (Bekçi Bako)
Bu türküde, Adanalının hem rengini hem de hal ve hareketlerini tanımlamakta, Mersinlilerinde çapkın olduğunu vurgulanmakta…
***********
“Adana'ya kar yağmış
Kar altında gül varmış
Benim yârim Urfalı
Antepli nerde kalmış”
Kaynak: Cemil Cankat
Bu Türküde de Adana’ya çok nadiren olsa kar yağması ve türküye konu olması ilginçtir. Güfte sahibinin Urfalı olması ve yârinin Urfalı olmasını belirtmesi, Antepliyi sorgulaması bir hayli ilginç olsa gerek. Türkünün bir kıtasında üç il isminin geçmesi Türkü de bir zenginliktir.
**********
“Ağam Enginlimisin Urfalımısın
Ağam Urfalı Enginlimisin
Sen bize gelmeye yeminlimisin
Çanakkalesinden evlimisin”
Kaynak: Mehmet Güzelgöz (Tenekeci Mahmut)
Bu türküde de “ağam enginlimisen” demesi sehven mi yazılmış, yoksa doğrusunun “eğinlimisen” (Erzincan’ın ilçesi) eğin ilçesinden mi bahsediyor pek anlaşılmıyor çünkü devamında “Urfalımısan” derken iki yer arasında bir tercih yap anlamı çıkarmamız gerekiyor izlenimi veriyor. Yine Türkü de Urfa ile Çanakkale arasında bağlantının olması da ilginç Türküde geçen “Çanakkalesinden evlimisin” mısrası, Çanakkale’den evli olmanın uzaklığına mı yoksa Çanakkale’den evli olmanın farklı bir anlamımı olduğunu çıkarmak biraz zor gibi… Göndermenin neye yapıldığı pek anlaşılmıyor.
**********
“Harput'un kalesi taşın başında
Tabur binbaşısı altmış yaşında
Gündüz hayalimde gece düşümde
Densiz nerden aşar yolu yaylanın
Arap çöllerinde yayılan kazlar
Bağdat çöllerinde dayanan dizler
Sılada validem yolumu gözler
Güzel nerden aşar yolu yaylanın”
Kaynak: Kazancı Bedii
Bu Türküde; Bağdat’tın Çöllerinden, Harput Kalesinden bahsediliyor.
Harput Elazığ’ın eski ismi…
Bağdat’ta Irak’ın başkenti ve zamanından beridir, ilim ve bilim şehri bir yer…
Bağdat’ı çölle anlatması birazda Kerbala’nın buraya yakın olmasından kaynaklanmaktadır diye düşünüyorum.
Devam edecek…
|